* Johann Caspar Lavater  (1741 – 1801)

Zürich is trots op Johann Caspar Lavater. Hij was in de tijd van de Verlichting en de Sturm und Drang (een literaire stroming in die periode) een belangrijk vertegenwoordiger van de religieuze elite van Europa. De predikant, schrijver en fysiognoom was bevriend met de meest vooraanstaande vertegenwoordigers uit de cultuur, politiek en de maatschappij en droeg door zijn reizen en redevoeringen wezenlijk bij om Zürich op cultureel en literair gebied binnen Europa een plaats te geven.

Met zijn leer over de fysiognomie van mensen en met het silhouet als menselijke portret bewerkstelligde hij toentertijd een exact observeren en meten van mensen. Een van zijn vrienden was Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), een Duits wetenschapper, schrijver, filosoof en natuuronderzoeker.

Begin oktober 2018 was ik in Zürich en bezocht ik  het pleintje, waar de Sankt Peterskirche staat, de gereformeerde kerk waar Lavater predikant was. Het plein, waar de brede trappen naar de kerk leiden, is rustig en het lijkt of de tijd er stil staat. Totdat plotseling de klok uitbundig gaat luiden: het is zes uur in de avond.

Gelukkig was ik in 2007 al in de kerk geweest en zag ik de spreekstoel, van waaruit Lavater zijn geloofsgemeenschap elke zondag tot aan zijn dood toesprak. Tegen de buitenmuur van de kerk is Lavaters grafsteen geplaatst.

De pastorie, St. Peterhofstatt 6, bevindt zich tegenover de gereformeerde kerk. Er is een bibliotheek ondergebracht en er zijn ruimtes te huur voor lezingen en bijeenkomsten. In deze pastorie, het witte gebouw achter mij, woonde predikant Lavater van 1784 tot zijn dood op 2 november 1801.

Sinds 2012 is zijn archief en kunstcollectie in het tegenwoordige Lavaterhaus ondergebracht. Tijdens rondleidingen en andere activiteiten wordt er een inkijkje gegeven in het leven en werk van deze beroemdste inwoner en belangrijkste vertegenwoordiger van het religieuze Zürich in de 18e eeuw.

Links van de pastorie in het straatje is een hoog lichtgroen geschilderd huis, waar nu de Waadtländer Weinstube is ondergebracht met een Goethe-Stübli (restaurantje).
Lavater heeft van 1778 tot 1784 in dat huis gewoond en zijn vriendschap met Goethe heeft er goede tijden gekend. De huidige Weinstube is rondom aan drie zijden beschilderd met spreuken en afbeeldingen om te laten zien, dat het daarbinnen goed toeven is. De laatste zes jaren van zijn leven woonde hij met zijn gezin in de pastorie.

Silhouettograaf 1775

Lavater wordt beschouwd als de grondlegger van de fysiognomie, de wetenschap om uit het uiterlijk – vooral het gezicht – het karakter van een mens af te lezen. Het tekenen van een silhouet als portret van mensen, die zichzelf enige importantie toebedachten,  was een van zijn favoriete bezigheden. Dat werd rond 1780 gedaan met de zogenaamde silhouettenmachine. Ook de temperamentenleer paste hij toe tijdens zijn analyses, die mensen plaatst volgens de vier lichaamssappen: de sanguinische, de cholerische, de melancholische en de flegmatische mens.

Toen hij overeenkomsten begon te zien in uiterlijke kenmerken en karaktereigenschappen, begon hij voorzichtig en onder alle voorbehoud mensen te analyseren. Hij kreeg daarmee zoveel succes dat zelf diplomaten en koningshuizen bij hem te rade gingen.

Hij schreef lijvige boeken over het religieuze leven, zoals “Aussichten in die Ewigkeit” (1768–78) en ook over de fysiognomie. Deze werden rijk geïllustreerd uitgegeven, zoals Physiognomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe” (1775-1778). Deze vierdelige reeks boeken bestaat uit zesenvijftig fragmenten, afzonderlijke stukjes, is  onder andere naar het Nederlands en Engels vertaald en mede hierdoor werd de fysiognomie een populaire vorm van wetenschap in West-Europa aan het einde van de 18e en het begin van de 19e eeuw. De Nederlandse vertaling begint met:

“UIT HET EERSTE FRAGMENT

BESPIEGELING OVER DE MENSELIJKE NATUUR.

GRONDSLAG DER GELAATKUNDE.

Onder alle hetgeene de Schepper op de aarde, door zyn scheppend Vermogen,voortgebragt heeft, kan niets gezegd worden meerder volkomen en levendig te zyn, dan de Mensch. Deeze is, als waare het, een extract der geheele scheppinge, — een kind der aarde, en een heer van dezelve. In hem, namelyk, den mensche, zyn, om zo te spreeken, drie levens als saamverënigd, — het dierlyke, het verstandige, en het zedelyke.  …”

Tijdens de verovering van Zürich in 1799 door de Fransen werd hij door een schot geraakt. Meer dan een jaar later overleed hij aan de gevolgen daarvan, na een vreselijk lijden.

Zijn schoonzoon George Gessner schreef een vierdelig werk over het leven van Johann Caspar Lavater. In 1802 werd deze serie in het Nederlands uitgegeven. Hij schrijft vol lof en zeer liefdevol over “dit uitmuntend mensch … en het behoort daarom tot mijn gewichtigste verplichtingen, om, bij de mededeeling daarvan, met de grootste getrouwheid te werk te gaan …”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dit bericht is geplaatst in nieuws. Bookmark de permalink.

Reacties zijn gesloten.